Pazartesi günü Türkiye'de meydana gelen depremin ardındaki bilimi derinlemesine incelemeye başlamak neredeyse duyarsızlık gibi görünüyor. Halihazırda 22,000'den fazla insanın öldüğü teyit edilmiş bulunuyor ve bilinmeyen sayıda insan hala mahsur durumda ve enkaz altındakilerin kurtarılma umudu hızla azalıyor. Yine de bilim devam edecek. Bu olaydan elde edilen bilgiler gelecekte hayat kurtaracaktır. Bu sayfadaki haritaya bir göz atın. Bu harita, açığa çıkan muazzam enerjilere karşılık olarak zeminin nasıl sarsıldığını gösteren şimdiye kadar hazırlanmış en detaylı haritadır. Haritanın temelindeki veriler Cuma günü erken saatlerde Avrupa Birliği'nin Sentinel-1A uydusu tarafından 700 km (435 mil) yükseklikte Türkiye üzerinde kuzeyden güneye doğru ilerlerken elde edildi. Sentinel, gece ve gündüz her türlü hava koşulunda zemini algılayabilen bir radar cihazı taşıyor. Dünyanın depreme eğilimli bu bölgesini rutin olarak tarayarak, Dünya yüzeyindeki genellikle çok hafif olan yükseklik değişikliklerini izliyor. Ancak Pazartesi günkü değişiklikler hiç de hafif değildi; dramatikti. Zemin eğildi, büküldü ve yer yer parçalandı. Araştırmacılar "önceki" ve "sonraki" görüntülerini karşılaştırmak için interferometri tekniğini kullanıyor. Ancak son Sentinel haritasında Türkiye'deki sonuçları görmek için uzman olmaya gerek yok. Buradaki kırmızı renkler, uydunun ülke üzerinden son geçişinden bu yana uyduya doğru olan hareketi tanımlıyor; mavi renkler ise uzay aracından uzaklaşan hareketi kaydediyor. Doğu Anadolu Fay hattı boyunca ve yakınında zeminin nasıl deforme olduğu açıkça görülmektedir. Pazartesi günü GMT (İngiltere) saatiyle 01:17'de meydana gelen 7.8 büyüklüğündeki ilk deprem ve 10:24'te meydana gelen 7.5 büyüklüğündeki deprem için hareket "sol-yanal "dır. Yani fayın hangi tarafında olursanız olun, diğer taraf sola doğru hareket etmiştir. Hem de yer yer birkaç metre kadar.
Şok edici olan şey, kırılma hatlarının yerleşim yerlerinin içinden geçmesi; birçok yerde binaların içinden geçmiştir.
Sentinel rutin olarak deprem riski taşıyan Türkiye'nin haritasını çıkarıyor
Sentinel haritası, bilim insanlarının Pazartesi günü tam olarak ne olduğunu anlamalarına yardımcı olacak ve bu bilgi, bölgede depremlerin nasıl oluştuğuna dair modelleri ve nihayetinde Türk yetkililerin toparlanmayı planlarken kullanacakları risk değerlendirmelerini etkileyecektir. İki büyük sarsıntının birbiriyle nasıl bağlantılı olduğu ve bunun daha fazla sarsıntının meydana gelmesinde ne anlama gelebileceği konusunda pek çok tartışma yaşanacağı kesin.
Harita, Birleşik Krallık Deprem, Volkan ve Tektonik Gözlem ve Modelleme Merkezi (Comet) tarafından hazırlanmıştır. Merkezin direktörü Prof Tim Wright, Sentinel gözlemlerinin ilgili güçlerin büyüklüğünü canlı bir şekilde ortaya koyduğunu söylüyor. "Haber kaynakları depremleri her zaman 'merkez üssü' olarak gösterir, sanki tek bir nokta kaynakmış gibi (bomba gibi). Aslında tüm depremler geniş faylar üzerindeki kaymalardan kaynaklanır ve deprem ne kadar büyükse kırılan fay da o kadar büyüktür" diyor. "Bu kırılmaları uydularla haritalayabiliyoruz çünkü çevrelerindeki zemin 5 ya da 6 m'ye kadar yer değiştiriyor. İlk fayın kırılması 300 km kadar uzunluğundaydı ve ikinci büyük olay da 140 km kadar farklı bir fayı kırdı. Bu mesafeleri bir bağlama oturtmak gerekirse, Londra-Paris arası yaklaşık 345 km'dir. "Hasar en çok fayın yakınında olacak ama elbette fayın her iki yanında da geniş bir bölgeye yayılacak. Bu kesinlikle korkunç bir durum."
Öngörüler, Türk makamlarına toparlanma planlarını yaparken yardımcı olacaktır
Uydulardan önceki dönemde jeologlar deprem faylarının haritasını kırılma hatlarını yürüyerek çıkarırlardı. Bu, doğal olarak pek çok detayı gözden kaçıran zahmetli bir süreçti. Uzaydan radar interferometrisi 1990'larda geliştirildi ve son yıllarda özellikle ilgi çekici bir araç haline geldi. Bu kısmen artık yörüngede bulunan sensörlerin kalitesinden kaynaklanıyor, ancak aynı zamanda daha güçlü bilgisayarlar ve daha akıllı algoritmaların da bir sonucu. Bugün bir veri ürününü uzmanların bilgisayarlarına, bir uydunun tepeden geçişini takip eden saatler içinde analize hazır bir şekilde ulaştırmak mümkün. Comet, "Sentinel-1A, Türkiye'yi en iyi şekilde görüntüleyebilmek ve gökyüzünün doğru bölgesinde olmak için birkaç gün beklemek zorunda kaldı. Ancak daha fazla radar uydusu fırlatıldıkça bu durum daha da iyileşecektir." diyor Comet'e göre"On yılın sonuna kadar, bu tür analizleri en hasar verici depremlerden sonraki bir gün içinde yapabilmeliyiz ve o zaman yardım çabaları için daha faydalı olabiliriz. Şu anda arama ve kurtarma çalışmaları için 72 saatlik sürenin dışındayız".
Not: Jonathan Amos'a ait bu yazı, https://www.bbc.com/ adlı siteden alınmış ve www.felsefearenasi.com.tr editörleri tarafından Türkçeye çevrilmiştir:
https://www.bbc.com/news/science-environment-64603521
댓글