Jean Piaget (1896 - 1980) yirminci yüzyılın en önemli entelektüellerinden biri ve felsefe, psikoloji ve biyoloji bilginiydi. Yirminci yüzyılın ortalarında Piaget, bilim tarafından bilgilendirilmeyen felsefenin bir eleştirisini sunan Insights and Illusions of Philosophy adlı kitabı kaleme almıştır. Piaget bilimcilikle suçlanmıştır, ancak onun felsefe eleştirisi dikkate değerdir.
Piaget'nin yaşam boyu süren ilgisi -onlarca yılını çocukların zihinsel gelişimini incelemeye adamasının nedeni- biyolojik bir epistemolojiyi dile getirmekti. Piaget'nin Bergson ve Spencer ile yaşadığı erken dönem düşünsel deneyimler, onu bilim tarafından desteklenmeyen spekülasyonların entelektüel açıdan sahtekârlık olduğuna ikna etmiştir. (Bu bana Bertrand Russell'ın şu sözünü hatırlatıyor: "Mesleki yetkinliğini hakikati karşılıksız bir şekilde aramaktan başka bir şey için kullanan bir filozof, bir tür ihanetten suçludur.") Sezgi ve içgözleme dayalı spekülasyonun ampirik gerçeklikle ilgili epistemolojik bir gerekçesi yoktur. Söylemeye gerek yok ki, felsefi spekülasyonu felsefenin alamet-i farikası olarak görüyor ve bunu küçümsediğini açıkça ifade ediyordu:
Felsefe öğretirken insanın söylemek istediğini ne kadar kolay söyleyebildiğini gördüm... Aslında spekülasyonun tehlikelerinin özellikle farkına vardım... Bu doğal bir eğilim. Gerçekleri ortaya çıkarmaktan çok daha kolay. Masanızda oturup bir sistem kuruyorsunuz. Bu harika bir şey. Ancak biyoloji eğitimim nedeniyle bu tür bir girişimin tehlikeli olduğunu hissettim. "1
Felsefi spekülasyon soruları gündeme getirebilir, ancak cevap veremez; cevaplar yalnızca deney ve sınamalarla bulunur. Bilgi doğrulamayı gerektirir ve doğrulama da ancak karşılıklı olarak üzerinde mutabık kalınan kontrollerle sağlanır. Ne yazık ki, filozoflar genellikle tümevarımsal ve deneysel doğrulama konusunda tecrübesizlerdir.
Genç filozoflar, felsefe tarihinin en büyük düşünürlerinin ancak yıllar süren bilimsel araştırmalardan sonra girdikleri bir disiplinde üniversiteye girer girmez uzmanlaşmaya zorlandıkları için, ne kendileri ne de bazen öğretmenleri belirli bir bilgi parçasını edinmenin ve doğrulamanın ne olduğuna dair en ufak bir deneyime sahip olmadıkları halde, bilginin en yüksek bölgelerine anında erişebileceklerine inanırlar.2
Peki ama nasıl oldu da bilimleri doğuran felsefe, bilimsel yöntemden bu kadar ayrı hale geldi? Piaget bu ayrılığın izini, felsefenin "bilim-üstü" bir bilgiye sahip olduğuna inanmaya başladığı 19. yüzyıla kadar sürer. Bu bölünme felsefe için felaket olmuş, kendi dünyasına çekilmiş, entelektüel tasavvur üzerindeki etkisini kaybetmiş ve güvenilirliği sorgulanmıştır. Piaget'ye göre iyi felsefe bilimle ya da bilim üzerine düşünmeyle eşanlamlıdır, oysa bilim tarafından bilgilendirilmemiş felsefe, hakikati bulamaz; en fazla öznel bilgelik sağlar. Piaget'ye göre felsefe hakikatle de ilgili değildir; olsa olsa anlam ve değerlerle ilgilidir.
Referanslar:
1 Jean-Claude Bringuier, Conversations with Piaget (Chicago: University of Chicago Press, 1980), 13. 2. Jean Piaget, Insights and Illusions of Philosophy, trans. W. Mays (New York: World Publishing Company, 1971) xiv.
Not: Bu makale www.reasonandmeaning.com adlı siteden alınmış ve www.felsefearenasi.com.tr editörleri tarafından Türkçeye çevrilmiştir:
https://reasonandmeaning.com/2022/11/18/piaget-philosophical-illusions/
Comments