Buradaki fikir, bir edebiyat eseri, ölüm, aile, araba, aşı ya da hastane gibi bir şeyin kendisini, önyargılar, modaya uygun kolay cevaplar ya da dogmalar dayatılmadan incelemektir.
Fenomenoloji, "olguların bilimi "dir ve belki de 20. yüzyılın en önemli felsefi geleneğidir. Özünde, insanın "şeylere" dair deneyimini herhangi bir süzgeçten geçirmeden doğrudan betimlemenin mümkün olduğunu ve bu betimlemenin insan olmanın ne anlama geldiğini çok daha iyi anlamamızı sağladığını iddia eder. Herhangi bir bireyin belirli bir anda ne hissettiğini değil, dünyayı deneyimleme şeklimizin tüm yapısını anlamaya çalışıyoruz. Yaptığımız şeyi neye dayanarak yapıyoruz? Bu geleneğin kurucuları, biz insanların etrafımızda olup biten hayat hakkında nadiren soyut ve analitik düşündüğümüzü savunur. Dünyamızın nasıl işlediğini çok iyi anlıyoruz, ancak bunun hakkında nadiren düşünüyoruz. Özünde fenomenoloji, insan dünyasının nasıl işlediğini ve hayatlarımıza anlam katan her şeyi incelemektedir.
Fenomenoloji bir şehirde yaşama deneyimini ya da anne olma duygusunu açığa çıkarabilir. Bir Amerikan bayrağı gördüğümüzde ona nostalji ve güvenle mi yoksa küçümseme ve öfkeyle mi baktığımızdır. Bir araç olarak, kamyon gibi bir şeyin deneyimini tanımlayabilir. Her kamyonun bir ağırlığı, rengi ve şekli vardır. Kamyonların ne kadar hızlı gidebilecekleri ve ne kadar yük çekebilecekleri konusunda ölçebildiğimiz fiziksel bir sınırları vardır. Bu veri noktaları hakkında düşünebiliriz, ancak bir kamyonun hayatlarımızda ve toplumlarımızda oynadığı rol hakkında çok az şey söylerler. Bu tür gerçekler, kamyon sürme eylemini tanımlamakta özellikle yetersiz kalmaktadır. Sürücüler olarak, sürüş hakkında gerçekten analitik olarak düşünmeden doğrudan sürüşle ilgileniriz. "Düşünmek" yerine "yaptığımız" şeyin dünyasına tamamen dalmak fenomenolojinin temel ilkelerinden biridir. Deneyimin nadiren düşünmeyle bir ilgisi vardır ve neredeyse her şey dünyada aktif olarak yer almakla ilgilidir.
Bu kulağa bilimsellikten uzak gelebilir, ancak nesnelerin bizim için ne anlama geldiğini ve hayatlarımızda farklı ekipman türlerini nasıl kullandığımızı keşfetmenin oldukça düzenli bir yoludur. Örneğin bir kuyumcuyu ziyaret eder ve ona bir elmas yüzük gösterirseniz, yüzüğün içindeki karat sayısını değerlendirecektir. Bu sayı size taşın bilimsel yapısı hakkında bilgi verecektir, ancak bu karatlara ilişkin deneyiminize yalnızca fenomenoloji ışık tutacaktır. Bu yüceltilmiş taş hayatımızda nasıl bir rol oynuyor? Kendimizi güvende hissetmemizi sağlıyor mu? Bunalmış hissettiriyor mu? Utanıyor muyuz? Sevildiğimizi hissettiriyor mu? Onu elinize takmak ne anlama geliyor? Onunla dolaşırken nasıl hissediyorsunuz? Ve bu deneyimler neye dayanıyor?
İlgilendiğimiz şey bize en tanıdık gelen şeydir, o kadar tanıdıktır ki üzerinde düşündüğümüz bir şey olmadan davranışlarımızı şekillendirir. Bu bize çok normal ve doğru gelir, ancak doğrudan baktığımızda genellikle oldukça tuhaftır. Arka plan kelimesini kullandığımda, hepimizin iyi bildiğimiz dünyalara aşina olma şeklimizden bahsediyorum. Arka planı görmeyi bırakırız çünkü bize çok tanıdık gelir. Gözlemciler olarak, insanlara tanıdık gelen şeyleri analiz etmek ve bunların nasıl ve neden çalıştığını bulmak isteriz.
Başka bir fenomenoloji örneği düşünün. Bir saat her zaman 60 dakikadır ve sabah 11:00 her gün (kabaca) aynı saattir, ancak bir dakika bir saat olarak deneyimlenebilir ve sabah 11:00 toplantısı günün başında başlıyormuş gibi hissedilebilir. Saat zamanından ziyade deneyim zamanında bir dakika ne kadar uzun? Zaman artışlarının soyut ölçümü, o zamanı deneyimleme şeklimiz hakkında hiçbir şey ortaya koymaz. Bu çok özel bağlamda bu özel dakikayı yaşamak nasıl bir şeydir? Saat 11:00'deki toplantıya ilişkin deneyimimiz nedir?
Tüm bunlar size kesinlikle bilim dışı geliyorsa - sonuçta, dünyanın herhangi bir yerindeki bir kişi tarafından deneyimlenen şeylerden nasıl bir bilim çıkarabilirsiniz? - bunu farklı bir şekilde düşünün. Fenomenoloji bir şeyin - örneğin bir araba, bir mücevher yahut bir restoran - özünü değil, o şeyle olan ortak ilişkimizin özünü ortaya çıkaracaktır. Her şey bizim için her zaman önemli değildir. Hayatımızdaki şeylerle ilişki içinde dururuz ve fenomenoloji bize hangi şeylerin ne zaman daha önemli olduğunu gösterebilir.
Fenomenolojinin sloganı "şeyin kendisine "dir.
Para kavramını ele alalım. Onu fiziksel dünyada - üzerine mürekkep basılmış selüloz olarak - incelemek yerine, insan dünyasında incelemeye çalışın. Para, değer için kullanılan ortak bir dildir. Çoğumuz daha azına sahip olmaktansa daha fazlasına sahip olmayı tercih ederiz. Çoğumuz ondan korkarız. Bazıları onu tahrik edici bulurken, bazı kültürler ondan yüksek sesle bahsetmeyi ya da varlığını kabul etmeyi bile reddeder. Bankalar müşterileri için hesap tasarlarken, genellikle daha fazla parası olan insanlara daha fazla erişim sağlarlar. Bir bankacının dünyasında, en iyi müşterilerin hesaplarında tam şeffaflığa sahip olmaları hayati önem taşır. Ancak varlıklı insanların paralarını nasıl deneyimlediklerine - nasıl sahip olduklarına veya nasıl harcadıklarına - daha yakından bakarsanız, bir bankacının bakış açısı bir hesap tasarlamak için en uygun zihniyet olmayabilir. Sonuçta, parası olan çoğu insan onu her gün görmek istemez. Paralarının güvende olduğundan emin olmak isterler, ancak bankacıların yaptığı gibi paralarını saymakla ilgilenmezler. Bu şekilde bankacılar, müşterilerine kendi değerlerini empoze ettikleri için hizmet verdikleri insanlarla daha anlamlı ilişkiler kurma fırsatını kaçırırlar.
Fenomenolojinin sloganı "O şeyin kendisine" şeklindedir. Buradaki fikir, bir edebiyat eseri, ölüm, aile, araba, aşı ya da hastane gibi bir şeyin kendisini önyargılar, modaya uygun kolay cevaplar ya da dogmalar dayatılmadan incelemektir. İçgörülere yol açan gözlem türlerine bu şekilde ulaşmaya başlarız.
Not: Christian Madsbjerg’e ait bu makale, https://bigthink.com/ adlı siteden alınmış ve www.felsefearenasi.com.tr editörleri tarafından Türkçeye çevrilmiştir:
https://bigthink.com/thinking/phenomenology-radically-change-your-perspective/?fbclid=IwAR07XoA7Ya-PQLxuH3Tk5ES_fdvmhBXXjgc4JtvJYGZA5jyokbfKHn74vR4
Kommentare