Bütün dil, düşüncenin imlenmesidir ve diğer taraftan düşünce imlemenin en iyi tarzı, dil, bu, kendini ve diğerlerini anlamanın en büyük aracı dolayısıyladır. Düşünmek, kendi kendinle konuşmaktır (Otaheite’de Kızılderililer, düşünmeyi, karındaki dil olarak adlandırıyor.), dolayısıyla aynı zamanda kendini (yeniden üretken tasavvur gücüyle) içten duymadır.
Immanuel Kant
Geçtiğimiz yıllarda Türkiye’de felsefenin dili Türkçe midir yoksa Osmanlıca mıdır? sorusu ortaya atılmış ve bu bizleri meşguletmiştir. Son günlerde ‘konuştuğumuz Türkçenin düşünce üretmeye elverişli olmadığı’ iddia edildi. Tarihsel olarak büyük önem arz eden ve harf değişikliğinden çok fazla bir anlamı olan harf devrimi sorgulanır oldu. Harf devrimi basit bir şekilde Latince alfabeyi kabul etmek anlamına gelmemektedir. Harf devrimi aslında bir dil devrimidir. Bu devrim ile bilimlerde, felsefede, siyasette, yüzyıllardır aşağılanan halkın diline dönüş söz konusudur. Harf devrimi, düşüncenin kaynağı olarak bakışta bir devrimdir. Siyasette, toplumun idaresinde halkın ölçü alınması, otoritenin meşru kaynağı ve kıstası olarak halkın temel alınması anlamına gelmektedir.
Toplumumuzun 20. yüzyılın başında içine girdiği bu yönelim, tam da yüzyıllardır ihmal edilen, kaçınılması gereken bir tutum olarak belirlenen halkın konuştuğu dilde, konuşulan Türkçede düşünce üretmye yönelmek anlamına gelmektedir. Sürekli gündeme taşınan ve eleştirilen bu yönelimdir. Yanlış olan bu yönelim değildir. Yanlış olan bu yönelimin karşısına feodalitenin duygu ve düşün dünyasının bir ürünü ve yansıması olan Osmanlıcaya gerekli alternatif olarak geriye dönük romantic arzu ile işaret edilmesidir. Eski dünyanın dili ile yeni dünyanın toplumunun duygu ve düşün dünyasının ifade edilmesi, dile getirilmesi, ona anlam kazandırılması ve ondan anlam kazanılması mümkün değildir.
Konuşulan Türkçede düşünce üretmek, dilin düşünce üretmeyi engelleyen gramer yapısında da kaynaklanmıyor. Ludwig Wittgenstein’a göre, halkın konuştuğu günlük dilde bile yeterince mantık vardır. Konuşulan Türkçe düşünce üretmek için son derece ayrıntılı ve zengin bir araçlar dizgesi sunuyor bize. Dünyayla, doğayla, toplumla, toplumda diğerleriyle kurulan son derece zengin ilişki türlerini dile getirmek için her dilde olduğu gibi Türkçede de sürekli gelişmeye ve geliştirilmeye muhtaç ifade biçimlerini, mekansallıkta derinlemesine ve genişlemesine çok boyutluluğu, zamansallıkta (şimdiki zamanda, geçmiş ve gelecek zamanda) çok yönlülüğü barındıran bir dildir konuşulan Türkçe. Dünyada şeylerle kurulan ve kültür dünyasında eşya ile yaratılan ilişkileri; son derece zengin akrabalık ilişkilerini ve diğer insanlarla kurulan tüm başka türlü ilişkileri ifade edecek gramer yapısına ve kavramsal araçlara da sahip konuşulan Türkçe.
Bu nedenlerle eğer konuşulan Türkçede düşünce üretilemiyorsa -ki biz de konuşulan Türkçede yeterince düşünce üretilemediği ve bu açığın sürekli başka dillerden yapılan çevirilerle telafi edilmeye çalışıldığı kanısındayız- bunun nedeni dilin yapısal ve araçsal yetersizliği olamaz; bunun altında Türkçenin Osmanlıca gibi düşünce ve ifade tarzı bakımından anakronikleşmiş olması yatamaz. Eğer bugün konuşulan Türkçede yeterince düşünce üretilemiyorsa bunun altında çok daha farklı nedenler yatmaktadır. Bu soruna bir açıklama getirmeden önce bilimsel bir düşünme sanatı, bilimsel bir düşünme yöntemi, en gelişkin bilimsel bir düşünce üretme aracı olan felsefenin dilinin ne olduğuna açıklık getirelim.
Geride bıraktığımız 20. yüzyılın başından beri, yani felsefede bir “dilsel dönüş” yaşandığı iddia edilen 1930’lardan beri varlık ve bilinç, dil ve düşünce, dil ve anlam ilişkisine dair sorular felsefenin sürekli gündemindedir. Ülkemizde sürekli yenilenen modern Türkçenin statüsüne dair sorular felsefede çok yaygın olarak tartışılan bu soruları yeniden hatırımıza getirdi. Türkçe veya Türkçede felsefe yapmak, düşünmek ve düşünce geliştirmek mümkün müdür? Sorunun gündeme taşınmasından sorumlu en yüksek siyasi yetkililerin verdiği yanıt açık. Türkçe ve Türkçede felsefe yapmak mümkün değildir. Diğer bir deyişle Türkçe bir bilim ve felsefe dili değildir. Bu nedenle Cumhuriyetin kuruluşuyla çalınan ya da kaybolan (hangisini tercih edersek artık) asıl bilim ve felsefe, edebiyat ve poetika diline, yani Osmanlıcaya, geride kalmış feodalitenin diline, sadece halktan uzak seçkin bir tabakanın kullandığı ölü bir dile geri dönülmesi talep edilmektedir. 21. Yüzyılın düşünme tarzından, çağımızın felsefesinden, insanlığın yüzlerce yıldan beri geride bıraktığı bir çağın, ilişkiler sisteminin diline basit bir şekilde geri dönmesi istenmektedir. Bu mümkün müdür? Ne kadar ve nasıl mümkündür? Bu gerekli midir ve arzu edilebilir mi? Bu bağlamda birbiriyle hem yanlışlıkla ilişkilendirilen hem de birbirine karıştırılan birçok soru vardır. Bu sorulara en az iki açıdan yanıt vermek mümkündür. Birincisi; doğrudan Türkçenin dil yapısı, grameri vesaire incelenerek yanıt verilebilir. Bu ancak dil bilimcileri tarafından yapılabilecek bir çalışma olabilir. İkincisi; ortaya atılan soruya, felsefenin ne olduğunu tanımlayarak, ne yaptığını göstererek ve bunu nasıl yaptığına işaret ederek yanıt aranabilir. İkinci açıdan yanıtın daha çok filozoflardan gelmesi gerekir ve bu yazının amacı, soruya ikinci açıdan yanıt aramaktır.
Varlık ve Felsefenin Dili
Felsefe neyin ya da kimin dilini konuşur? Bu soru, ‘felsefe kendisini nasıl ve hangi dilde veya dillerde ifade eder?ʼ sorusuyla karıştırılmamalıdır. Felsefe nedir? Filozoflar ne yapar? diye sorulduğunda akla genellikle Platon’un örneğin Phaidros diyaloğunda (278d) yapmış olduğu felsefenin bilgi ve/veya bilgelik sevgisi olduğuna dair tanım gelir. Fakat felsefenin kendisine dair kavrayışı modern felsefe ile; bu konuda en son Hegel’in ortaya koyduğu felsefe sistemi ile köklü bir şekilde değişmiştir.
Türkçede felsefeyi tanımlamak için kullandığımız “felsefe” kavramının macera dolu ilginç bir tarihi vardır. Eski Anadolu dillerinden türetilen bu kelime, bu sefer Arapça üzerinden “felsefe” olarak Anadolu’ya geri dönmüştür. İsmet Zeki Eyüpoğlu’na göre Yunancaya eski Anadolu dillerinden geçen philos (sevme/seven) ve sophos (bilgi/bilge) kelimelerinden türetilmiştir. Türkçede kullandığımız “felsefe” kavramın kökeni de Yunanca philosophía (φιλοσοφία) kavramıdır ve philos (sevme/sevgi) ve sophia (bilgi/bilgelik) kelimelerinden türetilmiştir. Philosophía bilgi ve/veya bilgelik sevgisi anlamına gelmektedir. Ortaçağda, Anadolu-Yunan düşüncesinin etkisinde kalan Arap aydınları philosophía kavramını Arapçaya “felsefe” olarak aktarmışlar ve Türkçeye de Arapçada yazılıp okunduğu gibi “felsefe” olarak girmiştir. Böylelikle Anadolu’dan philosophía olarak türeyip büyük ve macera dolu bir seyahate çıkan kavram Anadolu’ya tekrar Araplar üzerinden “felsefe” olarak dönmüştür. Kısacası, felsefe, eskiçağdaki anlamından hareket edecek olursak, bilgi sevgisi veya bilgelik sevgisi anlamına gelmektedir.
Halihazırda dikkat çektiğim gibi büyük Alman filozofu Hegel, felsefenin artık bilgi sevgisi değil, bilgi ve bilgelik sevgisi değil, bilgiye ve bilgeliğe öykünme değil, bilgi ve bilgelik, öykünme değil, bilim olması gerektiğini talep eder. Düşünmede talep ettiği bilimselliği, bilginin bilimsel sistemini bir bütün olarak Tinin Fenomenolojisiʼnde ve Mantık Bilimi’nde ortaya koymuştur. Hegel’e göre felsefenin 2 bin yılı aşkın akıl emeği artık onun bilimsel olarak kurulmasını mümkün kılmaktadır. Bunun önkoşulu, Hegel’e göre, Hukuk Felsefesi’nde ifade ettiği üzere felsefenin ‘kendi çağını düşüncede bütünlüklü olarak kavramasıdır’. Diğer bir deyişle filozofun içinde yaşadığı çağının bütünlüklü bir dünya görüşünü bütünlüklü bir dünya tasarımı olarak ortaya koyarak sunması gerekmektedir. Filozof bunu yapabildiği oranda felsefe de bilimselleşebilir ve Edmund Husserl’in deyimiyle “sıkı bilim olarak mümkün” olur.
Peki, felsefi bakış açısından Hegel’in yukarıda aktardığım talebi ne anlama gelmektedir? Felsefenin kendi çağını düşüncede kavraması, felsefe kavramlarla çalıştığına göre, filozofun içinde yaşadığı çağı kavramlaştırmasından, yani çağını düşüncede ‘elle tutulurʼ kılmasından başka bir anlama gelmemektedir. O halde, felsefenin gözü, filozofun bakışı çağının hakikatine dönüktür, denebilir. Düşüncede kavradığı ve kavramlaştırıp dile getirdiği çağının hakikati, onu önceki çağlardan ayıran fakat onları da kapsayan ve geleceği tüm potansiyel güçleriyle içinde barındıran karakteristiğidir. Ancak felsefe çağını düşüncede kavradığı oranda, çağının hakikatini kavramlaştırıp dile getirdiği oranda toplumun çağıyla bilinçli ilişkilenmesine katkı sağlayacaktır.
Karl Marx ve Friedrich Engels’in, Alman İdeolojisi’inde klasik Alman filzoflarıyla hesaplaşırken yapmış oldukları “Bilinç yaşamı değil, yaşam bilinci belirler” saptaması, tam da yukarıda Hegel’in felsefenin neliğine dair önermiş olduğu tanımdan kazanılmış tutarlı bir çıkarımsamadır. Yaşam tarihseldir ve tarihselliğinde kavraması gerekmektedir. Bu elbette bilincin yaşam üzerinde herhangi bir etkisinin olmadığı anlamına gelmemektedir. Tam tersine bilinç, toplumun yaratmış olduğu manevi dünyanın durumuna ve gücüne göre tarihte hep değişik biçimde etkili olmuş, hatta bazı durumlarda belirleyici bile olmuştur. Dil en çok bu bağlamda devreye girer. Dil düşünceyi kalıba getirir. Böylelikle eylemi mümkün kılarak insanların eylemlerinde dünyayı şekillendirmeleri için harekete geçmelerini bilinç bakımından mümkün kılar. Hegel’in yukarıda aktardığım felsefeye dair tanımında saklı olan materyalist felsefi duruşa göre mesele ilkeseldir ve belirleyenin, zorunlu olanın saptanmasıyla ilgilidir, belirlenenin belirleyen üzerindeki etkisini yadsıyıp volantarizme düşmekle değil. Keyfilik özgürlük değildir.
Tersinden hareket ettiğimizde, yani bilincin yaşamı belirlediğinden hareket ettiğimizde, bilincin birer ifade ediliş biçimi olan ahlak, din, metafizik, sanat, edebiyat, poetika gibi farklı bilinç veya bilinç ifade ediş biçimlerini (dil de bir bilinç biçimidir, bu nedenle de zorunlu olarak kendi çağına özgü bir bilinç durumudur) mekânsal dolayımından ve zamansal bağlamından koparmış oluruz. Fakat, bugün burjuva tarih felsefecileri örneğin ülkemizde de etkili olan Wilhelm Dilthey geleneğinde her ne kadar tersini iddia edilse de, bilinç biçimlerinin ve elbette dilin de mekândan ve zamandan bağımsız, tarihsellikhten kendilerine has yalıtılmış bir tarihleri yoktur. Örneğin “köle” kavramını alalım. Bu kavramı köleci toplum gerçekliğinden kopardığımız zaman neredeyse hiçbir şey ifade etmeyecektir. Aynı şekilde “işçi”, “emek”, “sermaye” “piyasa” ve “meta” kavramlaını ancak kapitalist toplum ile ilişkilendirdiğimiz zaman anlamları olacaktır ve ancak bu bağlamda bu kavramların tarihsel kökleri araştırılabilecektir. Zira Marx ve Engels’in Alman İdeolojisi’nde ifade ettikleri gibib “insanlar maddi üretimlerini ve maddi ilişkilerini” geliştirir ve değiştirirler ve buna göre de, yani insanlar değişen ve değiştirdikleri hakikatlerine göre “düşüncelerini ve düşünce ürünlerini” de değiştirirler. İnsanlık halinin ve ilişkilerinin kuruluş biçimine ancak bu şekilde baktığımız zaman “insanların varlığını”, onların “gerçek yaşam süreci” ve “bilinci”, onların “bilinçli varlığı” olarak kavrayabiliriz. O halde, felsefe, kendi çağına has gerçek yaşam sürecini kavramlaştırarak, çağına özgü bilinci çağının bilinci olarak kurar. Bu nedenle, felsefenin, kendi çağının hakikatini “dile” getirdiğini, kendi çağının hakikatini “söze” döktüğünü pekâlâ ileri sürebiliriz.
Yukarıda sergilenenlerden de görüleceği gibi, felsefenin ne olduğu, ne yaptığı ve kendisine atfetmiş olduğu tarihsel misyonu yerine getirebilmesi için ne tür araçlara başvurduğu sorusu, bizi zorunlu olarak hakikatin neliğine dair soruya götürüyor. Nedir hakikat? Hakikati nasıl kavrayacağız, nasıl tasarlayacağız? Bu, doğal olarak 21. yüzyıl felsefesinin eski bir çağa, içinde yaşadığımız toplumsal formasyon tarafından çoktan aşılmış olan toplumsal formasyona ait ve sadece “seçkin” bir kitle tarafından konuşulan devlet diline dönüp dönemeyeceği sorusuna yanıt ararken de geçerlidir.
Bunu nereden biliyoruz? Bunu en başta 20. yüzyılın en büyük dil felsefecilerinden olan ve yanlışlıkla Schopenhauer’in irrasyonelist öznelci geleneğinde ya da Viyana Çevresi’nin pozitivist geleneğinde yorumlanmaya çalışılan, ama aslında daha çok içinde yığınla kurucu diyalektik felsefi unsur bulunan ve kanımca en azından Tractatus’da ve Felsefi Soruşturmalar’da materyalist bir filozof olarak yorumlanması mümkün olan Ludwig Wittgenstein’dan biliyoruz. Wittgenstein’a göre “gerçek düşüncelerin toplamı dünyanın bir tablosudur”, yani diğer bir deyişle felsefenin kendisini ifade etmek için başvurmuş olduğu önermeler, “hakikatin” birer “resmidir”: “Önerme hakikatin bir resmidir”. Hatta Wittgenstein diyalektik ontoloji, epistemoloji ve yöntem bilimin en temel kurucu unsuru olan ayna kuramına başvurur. Ayna kuramına göre, duygusal, düşünsel ve diğer manevi değerlerimizin hepsi, edindiğimiz, kendi yarattığımız ve yeniden kurduğumuz maddi dünyamızın bir aynasıdır; orada, maddi dünyamız aynada geri yansır gibi tekrar yansır. Wittgenstein şöyle der: “Önerme mantıksal biçimi ortaya koyamaz, mantıksal biçim önermede geri yansır.”/“Dilde kendini geri yansıtanı, dil, ortaya koyamaz, gösterir.”/“Kendini dilde dışa vuranı, dil aracılığıyla ifade edemeyiz.”/“Önerme hakikatin mantıksal biçimini gösterir.”
Fakat dilde de ifadesini bulan “hakikatin mantıksal biçimi” ile kastedilen nedir? Wittgenstein, Hegel’in varlık ve mantık ilişkisine dair yaklaşımını andırırcasına hakikatin mantıksal bir yapısının olduğunu düşünür –ki, bu, mantığın bir bilim olarak kurulabilmesinin önkoşuludur. Hakikat kavramının konumuz bağlamında özellikle birbirini tamamlayan iki boyutunu öne çıkarmak istiyorum. Bunlardan ilkine, Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu başlıklı kitabında Hegel’in hakikat kavramını açıklarken işaret eder: “…Hegel’de, varolan her şey aynı zamanda koşulsuz gerçek değildir. Onda, hakikat özelliği, sadece aynı zamanda zorunlu olana atfedilir”. Burada hakikat, görünen ve aktüel olan açısından tanımlanıyor. Buna göre, hakikati, sadece fenomonolojik olarak görünümlerin, olmuş olanların bütünü olarak değil, aynı zamanda potansiyel olanın, yani olacak olanın bütünü olarak da kavramak gerekir. Varlıkta var olanı aktüelliği ve potansiyelliği ile aldığımız zaman süreçsel ve oluşumsal düşünme olanağı yakalanmış olacağız. Ancak bu koşulla varlıkta var olan her şeyi hareket halinde, her şeyi kendi var oluşunda ve yok oluşunda kavrayabiliriz.
Burada söz konusu olan hakikat kavramının ikinci boyutu, hakikat kavramına zaman açısından bakmak ile elde edilmektedir. Bu, görebildiğim kadarıyla ilk defa Alman filozofu Leibniz tarafından tutarlı bir şekilde ortaya konmuştur. Leibniz’e göre, şimdiki zaman gelecek zamana, mevcut olan gelecek olana gebedir. Bu ne anlama gelmektedir? Gelecek zaman, şimdiki zamanın içinde; gelecek olan, şimdi olanın içinde oluşup, olgunlaşıp ortaya çıkar ve serpilip saçılarak gelişir. Bu açıdan, geçmiş zaman, şimdiki zamanın içinde büyük değişiklikler yaşayarak devam etmektedir. Kısacası, geçmiş olan, şimdi olanda devam etmek, kapsanıp aşılmış olmak anlamında, yok olmuş olandır; şimdiki zamanda potansiyel olaran bulunan gelecek henüz olgunlaşıp ortaya çıkmamış olandır. Bu durumda felsefe hakikati ancak şimdiki zamana bakarak tüm boyutlarıyla tam olarak kavrar ve dilde ifade eder. Diğer bir deyişle, felsefenin gözü şimdiki zamana, mevcut olana bakar; ancak bu şekilde geçmiş olanı ve gelecek olanı tüm geçmiş, olan ve olacak olan olası ilişkileriyle kavrayabilir.
Hakikatin “dili” ve Felsefenin Sözü
Ortaya atılan soruya ancak yukarıda sergilediğim şekilde kurgulanmış bir hakikat kavramını temel aldığımız oranda akla uygun ilkeli bir yanıt verebiliriz. Yukarıda felsefenin, kendi çağının hakikatini dile getirdiğini ve bunu ancak şimdiki zamandan hareketle yapabileceğini nedenleriyle göstermeye çalıştım. Fakat felsefe çağının hakikatini dile getirirken söze veya kavrama başvurmak zorundadır. Bu sözün geçmiş ölü bir dile mi? yoksa şimdiki zamanın canlı bir diline mi? ait olması gerektiği sorusu, yukarıda sergilediğimiz hakikat kavramına başvurularak hemen yanıtlanabilir: çağımızın hakikatini ancak yine çağımızın canlı dillerine başvurarak söze dökebiliriz, kavramlaştırıp ortaya koyabiliriz. Zira her çağ kendi hakikatini yaratırken, bu hakikati dile getirmek için birçok farklı araç da yaratır. Örneğin sanat ve edebiyat gibi dil de bu araçlardan birisidir. Yukarıdaki hakikat kavramını duruma uyarlayacak olursak, felsefenin çağının hakikatini söze dökerken seçeceği kavramların geçmiş zamanın değil, şimdiki zamanın bir diline ait olması gerektiğini hemen görebiliriz. Zira çağımızın hakikatini tam olarak ancak çağımızın canlı bir diliyle ifade edebiliriz, geçmiş olan bir çağın ölü bir devlet diliyle değil.
Fakat yapılan önerinin ne anlama geldiğini tam olarak anlayabilmek için dil konusunda orijinal düşünceler ortaya atmış üç büyük filozofa dönmemiz gerekir. Bunlar Friedrich Engels, Karl Marx ve Friedrich Nietzsche (burada Marx ve Engels’in birbirini tamamlayan olarak okuyorum). Dilin kökeni ve işlevi sorusu her üç filozofu da yakından ilgilendirmektedir. Zira dilde dışa vurulan her şeyden önce bilinçtir. Dil Wittgenstein’a göre bir bilinç durumudur, hatta ruh halidir. Bu nedenle dilin ve bilincin ilişkisini açıklayabilmek için ikisinin de kökeninin açıklanması gerekir. Aristoteles’ten beri insanın toplumsal bir varlık olduğu genel geçer bir bilgi olarak kabul edilir. Engels, Doğanın Diyalektiği üzerine yapmış olduğu çalışmada, insanın acaba toplumsal olmayan bir varlıktan toplumsal bir varlığa dönüşüp dönüşmediği sorusuna geri döner ve “maymuna benzeyen atalarımız hep toplumsaldı; (bu nedenle -DG) ilk bakışta insanın kökenini, tüm hayvanların en toplumsal olanı, toplumsal olmayan ilk atalara dayandırmak mümkün değildir” der. Buna karşın Nietzsche, Şen Bilim adlı eserinde insanın önce sanki toplumsal bir varlık olmadığı, onun toplumsallaşmasının sanki tarihte daha sonraki evrelere ait olduğunu ima eder. Nietzsche de, Marx ve Engels de bilincin ve dilin birer toplumsal ürün olduğundan hareket ederler. Nietzsche de, Marx ve Engels de bilincin ve dilin birbiriyle ilişkili olduğunu, birbirini şart koştuğunu, Nietzsche’nin tabiriyle “dilin gelişimi ve bilincin gelişiminin (…) el ele” yürüdüğünden ve bir gereksinimden doğduklarını ileri sürerler. İnsanın kendisini diğerlerine anlatması bir gereksinimdir ve bunun için de gerekli organlara ve yeteneğe sahip olduğunu düşünürler. Fakat Nietzsche’den farklı olarak Marx ve Engels, insanın kendisini doğal-toplumsal varlık olarak üretken etkinliği olan emek aracılığıyla yeniden yarattığından, dolayısıyla bilincin ve dilin kökeninde gereksinim ve toplumsallığın yanında veya hepsinden önce emeğin olduğunu ileri sürerler. Zira insanın emek aracılığı ile toplumsallığını yeniden yaratmasıyla oluşan yeni toplumsal yapı ve ilişkiler sonucu oluşan dil artık basit bir şekilde sesler çıkarılarak konuşulan bir dil değildir. Tersine, konuşulan dil artık oldukça soyut, kelimelerle çalışan bir dildir.
Marx, Engels ve Nietzsche arasındaki bu fark, en geç bu noktadan sonra aralarında köklü bir ayrılığa götürür. Nietzsche, insanın “ilk olarak toplumsal hayvan” olmasıyla insan olarak özbilince ulaştığını ileri sürer. Gerçekten de insan bilince de, özbilince de ancak toplum içinde ulaşabilir. Fakat Nietzsche bu durumun insanı vasatlaştırdığı kanaatindedir. Şöyle ki, Nietzsche’nin Şen Bilim’de göre, “Bilinç insan ile insan arasında sadece birleştirici bir ağdır”. Aynı şekilde, örneğin bakış gibi birçok başka şeyin yanında dil de “insan ile insan arasında köprü hizmeti görür”. Fakat, der Nietzsche, “işgalci ve yırtıcı hayvana benzeyen insanın ona ihtiyacı yoktur”. Zira, Nietzsche’nin düalist yaklaşımına göre, “bilinç insanın asıl bireysel-varolmasına ait değildir, daha çok ondaki topluluk ve sürü doğasına” aittir. Nietzsche’nin, bilincin ve dilin toplumsal oluşu ve toplumsallaştırma işlevine dair anti-sosyal yaklaşımı onu bireysel olanı mutlaklaştırmaya, dolayısıyla toplumsal olanı “ortalama” veya vasat olarak değerlendirmeye götürür. Nietzsche’de toplumsal olana saldırının, bilince ve kavrama saldırının, ortak olana saldırının, giderek halka ve kitlelere yabancılaştıranın arkasında hep bu yanlış kanaat vardır. Buna karşın Marx ve Engels, bilinç ile dil arasındaki karşılıklı ontolojik ilişkiyi emek kavramına gönderme yaparak köklü bir şekilde açıklığa kavuşturdukları için, onlara atfedilen mekanik yaklaşımın tersine, her iyi diyalektikçi gibi, bilincin, düşüncenin dil üzerinden kitlelerle buluşup, gerçek yaşamı nasıl etkileyeceğinin koşulları üzerine düşünürler. Şöyle diyor Marx ve Engels: “Düşünceler dünyasından gerçek dünyaya inmek, filozoflar için en zor görevlerden biridir. Dil, düşüncenin dolaysız gerçekliğidir. Filozoflar düşünmeyi bağımsızlaştırdıkları gibi dili de öyle ayrı kendi başına bir âlem olarak bağımsızlaştırmaları gerekti. Bu, düşüncelerin sözcükler olarak kendilerine özgü bir içeriğe sahip olduğu felsefi dilin sırrıdır. Düşünceler dünyasından gerçek dünyaya inme problemi, dilden yaşama inebilme problemine dönüşür”. Eğer dil, düşüncenin dolaysız gerçekliği ise, eğer filozofların düşünceler dünyasından gerçek dünyaya inme problemi var ise ve bu, düşünce ile dil arasındaki karşılıklı ontolojik iç içe, grift olma durumundan dolayı aynı zamanda dilden gerçek yaşama inme problemine dönüşüyorsa, bu problem ancak felsefenin kendi çağının hakikatini yine kendi çağının yaşayan gerçek dilinde söze dökmesiyle üstesinden gelinebilecek bir problemdir. Bu durumda geçmişin ölü bir devlet diline dönmek, halka ve halkın düşün ve yaşam dünyasına yabancılaşmak, felsefeyi kendi içine kitler, kendi içine kapalı bir kısır döngüye dönüşmesine, bilinç çarpıklığına yol açar, onu sadece seçkin bir tabakanın işine dönüştürür ve sonunda onu topluma, yani aslında her şeye yabancılaştırır.
Yukarıda sergilenenlerin ışığında yazının girişinde ortaya attığımız sorulara dönüp, ferlsefi açıdan rahatlıkla söylenebilir ki, her çağın felsefenin, yani bilimsel düşüncesinin dili kendi canlı ve halk tarafından konuşulan dilidir. Türkçede düşünmenin dili de doğal olarak Türkçedir. Peki, eğer doğruluk payı var ise, konuşulan Türkçede, yani halkın dilinde düşünce geliştirilemediğine dair izlenim nereden kaynaklanmaktadır ? Bunun açıklaması; Türkçenin bir felsefe dili olmadığına, bir bilim dili olmadığına, Türkçede düşünce geliştirmenin mümkün olmadığına dair iddiaların asıl motivasyon kaynağında, politik koşullarda aranmalıdır kanımca.
Kaynakça
Friedrich Engels, Dialektik der Natur (Doğanın Diyalektiği), Marx-Engels-Werke, c. 20 içinde, Dietz Verlag, Berlin 1986.
Karl Marx ve Friedrich Engels, Alman İdeolojisi, Evrensel Basım Yayın, İstanbul, 2013.
Friedrich Nietzsche, Die fröhliche Wissenschaft (Şen Bilim), Werke in Drei Bänden, c. 1 içinde, Karl Hanser Verlag, Münih, 1977.
Ludwig Wittgenstein, Tractatus logico-philosophicus, Reclam Verlag, Leibniz, 1990.
Comentarios