Erich Fromm kimdir?
Erich Fromm (1900-1980), modern kapitalist toplumu Marksist ve Freudyen argümanlar temelinde eleştiren bir Alman sosyal psikolog ve filozoftur. Daha iyi toplumların nasıl yaratılabileceğini tartıştığı kitapları ve aşk üzerine yaptığı analizlerle tanınır.
Bir psikolog olarak teorilerini Sigmund Freud'un psikanalizine dayandırmıştır. Mevcut Sovyetler Birliği tarzı sosyalizmi eleştirmesine rağmen Marksizm'in ideallerinden de etkilenmiştir.
Hayata bir Yahudi olarak başladı ve 1934'te Nazi Almanyası'nı terk ederek İsviçre'ye, daha sonra da ABD ve Meksika'ya yerleşmek zorunda kaldı. Daha sonraki yıllarda, insanlar arasındaki bölünmelerin kaynağı olarak gördüğü dini kurumları eleştirdi.
Erich Fromm kapitalizmin psikolojisi üzerine
Erich Fromm'un çalışmalarının ana temalarından biri kapitalist toplumun psikolojik analiziydi. Freud'un bireyi analiz ettiği gibi, Fromm da tüm toplumları ve ekonomik sistemleri analiz etmeyi amaçlamıştır.
"Sahip Olmak ya da Olmak" ve "Özgürlükten Kaçış" adlı eserlerinde Erich Fromm, Batılı modern insanın derin mutsuzluğunu kusurlu bir ekonomik sistemin ürünü olarak tanımlar. Ona göre kapitalizm bizi maddiyatı vurgulamaya (bir şeylere "sahip olmaya") ve karakterimizin niteliklerini (kişi olarak "varlığımızı") ihmal etmeye zorlamaktadır.
Erich Fromm kapitalizm eleştirisinde yalnız değildir., Öncelikle maddi kazanımlara odaklanmadığımız takdirde uzun süreli mutluluğa ulaşmanın daha kolay olabileceğini öne süren Diogenes ve Epikuros'tan çağdaş materyalist düşünürlere (antik çağlardan günümüze) uzanan bir filozof geleneği vardır arkasında.
Erich Fromm, en çok okunan eserlerinden biri olan "Özgürlükten Kaçış" adlı kitabında, olumlu bir şey olarak görmeye alıştığımız özgürlüğün aslında tehdit edici olarak algılanabileceğine dikkat çekmektedir. Örneğin ortaçağ toplumlarında, kişinin kamusal davranışları ve seçimleri çok ayrıntılı bir şekilde belirlenirdi ve bu, insanların özgürlüklerini ellerinden alsa da, onlara toplum içinde güvenli ve iyi tanımlanmış bir yere sahip olma güvencesi verirdi.
Modern toplum bu güvenceleri ortadan kaldırmıştır. İşlerimizi, arkadaşlarımızı, partnerlerimizi ve yaşam tarzlarımızı seçme özgürlüğümüz, yapmamız gereken her seçime güvensizlik ve kaygının eşlik ettiği anlamına da gelmektedir.
Fromm'a göre teknoloji, Batı'da kapitalist çalışma ve üretim biçimlerini desteklemek üzere geliştirilmiştir. Dolayısıyla sermayeyi ve üretim araçlarını kontrol edenlere hizmet etmek üzere tasarlanmıştır ve bir bütün olarak toplumun mutluluğuna karşıdır. Sanayi Devrimi'nin başlangıcından bu yana teknolojinin verdiği sözler yerine getirilmemiştir. Fromm'a göre, şu anda modern teknoloji yokken olacağımızdan daha az mutlu ve hayatlarımızdan daha az memnunuz.
Ancak devletler ve toplumlar düzeyinde durmamız gerekmiyor. Kişisel yaşamlarımıza baktığımızda bile, refahımızı desteklemeden bizi aletlere bağımlı hale getiren teknolojilerin zararlı etkilerini sıklıkla görebiliriz. Fromm, günlük yaşamımızda teknolojilerin daha makul bir şekilde kullanılmasını savunmaktadır.
Erich Fromm ve mutluluk sorunu
Erich Fromm'un politik çalışmalarından ziyade, kişisel mutluluk ve aşk üzerine yaptığı analizleri oldukça etkili olmuştur. Birçok kitabında "batı" ile "doğu "nun dünyayı algılama biçimlerini karşılaştırmıştır. Fromm'un bu yaklaşımı muhtemelen "doğu" yaklaşımını aşırı idealize ediyor, ancak yine de dünyayı farklı bir şekilde görmeye çalışarak kendi hayatlarımızda nasıl daha fazla mutlu olabileceğimize dair çarpıcı bir analiz sunuyor.
Her zaman yoğun bir şekilde çalıştığımızdan, görünüşte üretkenizdir. Ancak Erich Fromm, salt "meşguliyet" olarak adlandırdığı şeyi (anlamsız faaliyetlerle meşgul olma anlamında) gerçek üretkenlikten net bir şekilde ayırmamız gerektiğini düşünüyor. Örneğin, hayal kuran biri, eğer bu kurduğu hayaller psikolojik gelişimi ya da yaşam tatmini için önemliyse gerçekten üretken olabilir; oysa durmaksızın bir masanın üzerinde evrak değiştirmekle meşgul olan biri, yüzeysel olarak yüksek düzeyde faaliyet göstermesine rağmen mutsuz olabilir.
Kapitalist toplumlarda özel hayatlarımız her türlü karmaşadan muzdariptir ve bu da bizi gerçekten mutlu ve huzurlu olmaktan alıkoyan bir başka engeldir. Erich Fromm'a göre eğer karmaşayı ortadan kaldırmak istiyorsak, öncelikle dünyayla olan ilişkimizi değiştirmeliyiz. Kim olduğumuzu ve ailelerimizle, arkadaşlarımızla, eşyalarımızla olan ilişkimizi değiştirmeliyiz.
Erich Fromm ve aşk felsefesi
Sigmund Freund geleneğinden gelen bir psikanalist olarak aşk, Erich Fromm'un temel ilgi alanlarından biriydi. En sevilen kitaplarından biri olan "Sevme Sanatı", günümüzde sıklıkla inanılan (ve Hollywood filmleri ve popüler kültür tarafından desteklenen) aşk hakkındaki mitleri, aşkın psikolojik gerçekliğiyle karşılaştırmaktadır. Eğer mutlu olmak istiyorsak, aşkı anlamamız gerekir. Aşkı anlamak için de Erich Fromm'un aşk analizini okumalıyız.
Ancak aşkı kuramsal bir tartışma olarak ele almak yeterli değildir. Kapitalizme yönelik kapsamlı eleştirisinin aksine, sevgi alanında her birimiz kendi adımıza hareket edebiliriz (ve etmeliyiz). Peki nasıl gerçekten mutlu, sevgi dolu insanlar olabiliriz?
Erich Fromm'un yeni toplumu
Erich Fromm sadece toplumu eleştirmekle kalmamış, aynı zamanda ideal bir dünyaya dair kendi ütopik görüşlerini de sunmuştur. Frankfurt Okulu düşünürleri tarafından ortaya konan toplum eleştirisinden yola çıkarak kendi yeni toplum kavramını geliştirir.
Frankfurt Okulu da Karl Marx'tan ve onun düşüncelerinden büyük ölçüde etkilenmiştir. Marx'ın çalışmalarındaki pek çok fikir günümüzde biraz eskimiş görünüyor, özellikle de modern, hizmet odaklı, Bilgi teknolojisi tabanlı toplumlarımız pek çok açıdan Marx'ın kendi zamanındaki sanayi devrimi fabrikalarından farklı çalıştığı için. Ancak cazibesini koruyan bir Marksist kavram "yabancılaşma" fikridir. Hem Frankfurt Okulu hem de Fromm, bu yabancılaşmanın modern dünyada, kendi hayatlarımızın ve mutluluğumuzun kontrolünü elimize almamızı engelleyecek kadar arttığını savunur.
Modern, hizmet odaklı bilişim teknolojisi tabanlı sektörlerimiz pek çok açıdan onun dönemindeki üretim tesislerinden farklı işlediği için Marx'ın çalışmalarındaki pek çok fikir günümüzde biraz eskimiş görünüyor. Ancak cazibesini koruyan kavramlardan biri "yabancılaşma" fikridir.
Ancak cazibesini koruyan bir Marksist kavram "yabancılaşma" fikridir. Hem Frankfurt Okulu hem de Fromm, bu yabancılaşmanın modern dünyada, hayatlarımızın ve mutluluğumuzun kontrolünü elimize almamızı engelleyecek kadar arttığını savunur.
Erich Fromm "Yeni Toplum" hakkında kendi fikirlerini geliştirmiştir. Birçok kitabında, insan mutluluğuna ve gelişimine daha elverişli bir toplum yaratmak için neleri değiştirmemiz gerektiğini açıklamaktadır.
Ve son olarak, Erich Fromm'un ideal toplumuna tarihsel bir bağlamda bakarsak, İngiliz yazar Aldous Huxley'in de yaklaşık aynı zamanlarda benzer fikirler geliştirdiğini görürüz. Aldous Huxley, "Ada" adlı kitabında bizi kendi ideal toplumunu temsil eden kurgusal bir "ada "da gezintiye çıkarır. Bu iki anlayışı birbiriyle karşılaştırmak ilginçtir. Böylece 20. yüzyılın bu iki büyük düşünürünün, Erich Fromm ve Aldous Huxley'in, toplum eleştirilerinde nerede hemfikir olduklarını ve nerede ayrıldıklarını görebiliriz.
Erich Fromm'un başlıca eserleri
Erich Fromm çok üretken bir yazardı. Hem Almanca hem de İngilizce yazmıştır, ancak ben burada sadece en önemli İngilizce eserlerini listeleyeceğim.
Sevme Sanatı-Say Yayınları
Sahip Olmak ya da Olmak-Say Yayınları
Özgürlükten Kaçış-Say Yayınları
Rüyalar Masallar Mitler-Say Yayınları
İnsan Olmak Üzerine-Say Yayınları
Olma Sanatı - Oto Analiz Öz-Farkındalık ve Meditasyon Üzerine-Say Yayınları
Dinleme Sanatı-Say Yayınları
Kendini Savunan İnsan-Say Yayınları
Marx'ın İnsan Anlayışı-Say Yayınları
Psikanalize Yeni Bir Bakış-Say Yayınları
İsa Dogması-Say Yayınları
İnsandaki Yıkıcılığın Kökenleri-Say Yayınları
Tanrılar Gibi Olacaksınız-Say Yayınları
Freud Düşüncesinin Büyüklüğü ve Sınırları-Say Yayınları
İtaatsizlik Üzerine-Say Yayınları
Psikanaliz ve Din-Say Yayınları
Yeni Bir İnsan Yeni Bir Toplum-Say Yayınları
Psikanalizin Bunalım-Say Yayınları
İnsanlık Başarabilecek mi?-Say Yayınları
Umut Devrimi-İnsancıllaşmış Bir Teknolojiye Doğru-Say Yayınları
Not: Andreas Matthias tarafından yazılan bu makale www.daily-philosophy.com/ adlı siteden alınmış ve www.felsefearenasi.com.tr editörleri tarafından Türkçeye çevrilmiştir:
https://daily-philosophy.com/ultimate-guide-erich-fromm/
Comments