Büyük Resmin üstesinden gelmek için şiirsel bir şekilde akıl yürütmek

Sean Carroll'ın son kitabı her türden fikri tek bir bütünlüklü evrende birleştiriyor.

Fizikçi Sean Carroll'ın son kitabının başlığı, Büyük Resim: Yaşamın, Anlamın ve Evrenin Kendisinin Kökenleri Üzerine, kitabın iddiasının bir kanıtı. Bu kitap her şeyi birbirine bağlamak istiyor. Bu şaşırtıcı değil; birçok popüler bilim kitabı geniş bir kapsama sahiptir ve farklı bilimsel bilgileri bir araya getirmeyi amaçlar.

Ancak Büyük Resim bilimsel olmaktan çok felsefi bir kitap ve bu da Dr. Carroll için biraz farklı bir yaklaşım. Bir diğer kitabı, The Quest for the Ultimate Theory of Time adlı kitabı da aynı derecede iddialı ama bilim ağırlıklı. O kitap büyük ölçüde çeşitli bilimsel olasılıkları incelemek ve değerlendirmekle ilgiliydi. Yeni kitabı ise bir durup düşünüyor ve bu olasılıklar hakkında en başta nasıl düşünmemiz gerektiğini soruyor.

Ama bilimi felsefeye tercih ediyorsanız cesaretiniz kırılmasın: Carroll ikisini kusursuz bir şekilde bir araya getiriyor. Büyük Resim başlığının hakkını veriyor. Büyük Patlama'dan başlıyor, zamanın nasıl işlediğini açıklıyor (Carroll'ın önceki kitabındaki fikirlerden yararlanarak), kimya, biyoloji, bilgisayar bilimi, evrim, abiyogenez (Dünya'da yaşamın nasıl başladığını inceliyor), kuantum mekaniği ve nörobilimden geçiyor ve sonunda bilincin nasıl mümkün olabileceğine dair bir argümana ulaşıyor.

Ancak felsefi ve bilimsel soruların sıklıkla nasıl kesiştiğini keşfetmeden önce Carroll, bu sorular hakkında nasıl düşünüleceğine dair bir çerçeve sunuyor. Bayesçi akıl yürütme gibi kavramları tanıtıyor ve okuyucuları bazı erken bilimsel tarihlere götürdükten sonra, felsefe ve bilimin uzun zamandır yakın bir ilişki içinde olduğunu açıkça ortaya koyuyor. Bilim, birçok açıdan, kanıtları nasıl tartmamız gerektiğine dair felsefi fikirler üzerine inşa edilmiştir.

Şiirsel natüralizm

Kitap aynı zamanda Carroll'ın ifadesiyle "natüralizmin bir açıklaması ve argümanıdır." Natüralizm, sadece doğal dünyanın var olduğunu ve doğaüstünün -psişiklerin, hayaletlerin ve Tanrı'nın- olmadığını savunan bir felsefedir.

Ancak Carroll bu kavramlara ve onlara inananlara saygıyla yaklaşıyor. Onlarla alay etmek yerine, iddialarını kitaptaki tüm diğer konular için kullandığı ilkeleri kullanarak araştıracak kadar ciddiye alıyor. Carroll daha önce teolog William Lane Craig ile Tanrı'nın varlığı üzerine bilimsel bir perspektiften tartışmıştı, dolayısıyla natüralizmi savunmak onun için yeni bir alan değil.

Carroll, bilimsel dünya görüşünün tutarlı ve güçlü bir görüş olduğunu ve gerçekliğimizin bazı yönleri bazen dışarıdan, bir akıllı tasarım olduğu yanılsamasını yaratsa da, doğal olanın ötesinde bir şeye ihtiyaç duymadığını savunuyor. Örneğin, Akıllı Tasarım'a başvurmak zorunda kalmadan evrimin kendi başına nasıl işlediğini ve görünürdeki olasılıksızlığa rağmen kimyasalların Dünya'nın ilk zamanlarında nasıl yaşamı ortaya çıkarabildiğini gösteriyor. Bunların hiçbiri Tanrı'nın olmadığı anlamına gelmez (Carroll bunu düşündürebilecek bazı noktalar sunsa da). Ancak dünyaya ilişkin bilimsel anlayışımızın gücünü ve kendi kendine yeterliliğini gösteriyor.

Büyük Resim, Carroll'ın "Şiirsel natüralizm" olarak adlandırdığı belirli bir natüralizm görüşünü savunmaktadır. "Şiirsel natüralizm", insan bilinci gibi şeylerin aslında var olmadığını savunan natüralizm biçimlerinden farklıdır. İkinci argümana göre var olan şey, birbirleriyle etkileşime giren atomlardır ve uzaktan bakıldığında istekleri ve duyguları olan bir insan yanılsaması verirler. Bunun yerine şiirsel natüralizm, atomlardan yapılmış olsa da bilincin gerçek olduğunu savunur.

Bir şeyin ortaya çıkmış olması ("onu oluşturan parçaların kolektif davranışlarından kaynaklanır" anlamına gelir) o şeyin var olmadığı anlamına gelmez. Arabalar daha küçük şeylerden oluşur, ancak bir şeye araba demek, "kauçuktan yapılmış dairesel şeylerin üzerinde oturan metalik parçalar topluluğu" demekten daha kullanışlıdır. Carroll bilincin de aynı şekilde gerçek olduğunu savunuyor. Hatta bu argümanı daha da ileri götürerek özgür irade meselesine de uyguluyor.

Ona göre, esasen mesele atomların ya da arabaların var olması değildir. Sadece mikroskobik dünya ve içinde yaşadığımız makroskobik insan dünyası hakkında konuşmak için iki farklı kelime setine sahibiz. Her ikisi de geçerli ve doğrudur; sadece iki farklı uygulanabilirlik alanı içinde doğrudurlar. Her ikisi de aynı temel gerçekliğin yönlerini tanımlamaktadır.

Büyük Resim

Carroll kitap boyunca çözülmesi zor başka sorunlara da değiniyor: Bilinçli bir robot ile bilinci gerçekten iyi taklit eden bir robot arasındaki farkı nasıl anlayabiliriz? Benim 'kırmızı' fikrimin sizinkiyle aynı olduğunu nasıl bilebiliriz? Nöronlarınızı yavaşça mekanik "nöristörlerle" değiştirirsek siz yine de siz mi olursunuz? - ve eğer değilseniz, hangi noktada siz olmayı bırakırsınız?

Tüm bu beyin meseleleri size fazla geliyorsa, endişelenmeyin: kitapta bunu gidermek için bol miktarda başka şey de var.

Carroll tüm argümanlarında olasılıkları sistematik olarak inceliyor ve farklı alanlardan örnekleri bir araya getiriyor. Zor felsefi muammaların içine dalıyor, ancak bunu yapmak için mantıklı bir gerekçesi olduğunda bu konuda kesin bir sonuca varmaktan korkmuyor. Söylediği her şeye katılmayabilirsiniz, ancak ne kadar iyi gerekçelendirilmiş olduklarından ve ne kadar çok düşünülmüş olduklarından kesinlikle keyif alacaksınız.

Büyük Resim muhtemelen çevrenizdekilerle pek çok ilginç, dolaylı sohbete yol açacaktır. Benim için kesinlikle böyle bir etkisi oldu. Bununla birlikte, fikirlerin yoğunluğu, hızlı bir şekilde okunabileceği anlamına gelmiyor. Bu kavramların çoğuna zaten aşina olan biri olarak bile, her şeyi anlamak için paragrafları yeniden okumak veya durup düşünmek zorunda buldum.

Carroll okuyucudan aynı anda birçok kavramla boğuşmasını istiyor, bu da çaba gerektiriyor ama sonuçta ödüllendirici. Zihninize spor salonunda zor bir egzersiz yaptırıyormuşsunuz gibi hissettiriyor. Kitapta kimi yerleri anlamak için çaba harcamanız gerekecek, ancak bir kez anladığınızda, bunu yaptığınıza memnun olacaksınız.

Not:XAQ RZETELNY tarafından yapılan bu değerlendirme www.arstechnica.com adlı siteden alınmış ve www.felsefearenasi.com.tr editörleri tarafından Türkçeye çevrilmiştir:

https://arstechnica.com/science/2016/06/reasoning-poetically-to-tackle-the-big-picture/