Rene Descartes genellikle ilk modern filozof olarak adlandırılır ve onun ünlü "Düşünüyorum, öyleyse varım" sözü, benlik duygumuzu kavramlaştırmamızın temelini oluşturmuştur. Peki ya kişisel kimlik hakkında düşünmenin tamamen farklı bir yolu varsa - bireyselliğe yapılan bu vurguyu reddeden Batılı olmayan bir felsefe?
Afrika'nın "ubuntu" felsefesini düşünün - benlik duygunuzun diğer insanlarla olan ilişkileriniz tarafından şekillendirildiği bir kavram. Bu, "ben varım" çünkü "biz varız" önermesiyle başlayan bir yaşam biçimidir. Kenyalı edebiyatçı James Ogude, ubuntu'nun çağdaş dünyada çok yaygın olan bireyciliğe karşı bir denge unsuru olarak hizmet edebileceğine inanıyor.
Etiyopya'nın başkenti Addis Ababa'da Steve Paulson ve Anne Strainchamps'a konuşan Ogude, "Ubuntu, benim ilişkisel kişilik biçimi dediğim şeye dayanıyor, yani temelde başkaları sayesinde var olduğunuz anlamına geliyor" dedi. "Başka bir deyişle, bir insan olarak siz -insanlığınız, kişiliğiniz- diğer insanlarla ilişki içinde gelişirsiniz."
Pratikte ubuntu, bir grup içindeki ortak bağların, grup içindeki bireysel tartışmalardan ve bölünmelerden daha önemli olduğuna inanmak anlamına gelir. Ogude, "İnsanlar tartışacak, insanlar aynı fikirde olmayacak; bu gerginliklerin olmadığı anlamına gelmiyor" dedi. "Mesele bir araya gelmek ve toplumu etkileyen konular hakkında bir fikir birliği oluşturmak. Ve bir kez tartıştıktan sonra, toplum için en iyisinin ne olduğu anlaşılır ve o zaman bunu kabul etmeniz gerekir."
Başpiskopos Desmond Tutu, Güney Afrika'nın apartheid geçmişiyle hesaplaşmasına yardımcı olan Hakikat ve Uzlaşma Komisyonu'nu yönetirken ubuntu kavramından yararlanmıştır. Ubuntu, iyileştirici adaleti ve toplum merkezli bir ahlakı teşvik eder. Ogude, "İnsanlar olarak, iyileşmeyi sağlamak ve aradaki uçurumu kapatmak için insani değerlerimize inme, onların en iyisine ulaşma yeteneğine sahibiz" dedi. Bu fikir nehirler, bitkiler ve hayvanlardan oluşan insan dışı dünyayla olan ilişkilerimizi de kapsıyor.
Ogude, Steve ve Anne ile Addis Ababa Üniversitesi'nde düzenlenen ilk Afrika Beşeri Bilimler Çalıştayı'nda konuştu. Çalıştay, Beşeri Bilimler Merkezleri ve Enstitüleri Konsorsiyumu (CHCI) tarafından desteklendi. CHCI tarafından yayınlanan IDEAS yayınında bulabileceğiniz konuşma metninden bir alıntı:
Steve Paulson: Ubuntu hakkında yanlışların nasıl düzeltileceğine dair yasal anlamda konuşuyorduk ve ben daha günlük düzeyde ubuntu'nun nasıl uygulandığını merak ediyorum. "İyi bir yaşamı" neyin oluşturduğunu düşünüyorum. Batı'da bu kavramın kökleri benlik kavramına dayanıyor gibi görünüyor: kendim hakkında nasıl düşündüğüm veya kendimi nasıl tanıdığım ya da hayatımın gidişatı ve başarılarım. Bu kavramın diğer insanlarla olan ilişkimle tanımlanması gerekmiyor. Tanımladığınız bu Afrika geleneğinde benlik hakkında düşünmenin farklı bir yolu var mı?
James Ogude: Bir kavram olarak ubuntu'nun ve Afrikalı toplulukçu ahlak anlayışının, kendinizi düşünmeden önce başkalarına karşı sorumluluğunuzla ilgili bir ahlaki yükümlülük duygusu dayattığını söyleyebilirim. Rus eleştirmen Bakhtin'in dediği gibi, bir başkasının gözlerine bakmalı ve o kişinin de bu bakışa karşılık vermesini sağlamalısınız. Bakışa karşılık verildiğinde, bu tanıma sizi insanlaştıran şeydir.
SP: İçinde empati var.
JO: Evet, empati var, güven var, bu süreçte inşa edilen bir empati var. Bana göre bu, bireyciliğe ve benliğe aşırı vurgu yapıldığında, "her şey benim hakkımda" olduğunda ve diğer herkes ikinci planda kaldığında bazen eksik kalan bir ahlaki yükümlülüktür. Yine de Batı bile insan hakları gibi birbiriyle yarışan değerlerin peşini bırakmıyor. Batı'da her zaman benlikten ziyade ötekine öncelik veren hareketler olmuştur. Bu nedenle, toplumlarımız bizi bireyci olmaya itse bile, tüm insanlar temelde belirli bir vicdan unsuruna sahiptir. İster din yoluyla ister başkalarına karşı ahlaki bir yükümlülük olarak gelsin, bir ölçüde sorumluluk yükümlülüğümüzün bir parçasıdır.
Not: Steve Paulson tarafından kaleme alınan bu yazı, https://www.ttbook.org/adlı siteden alınmış ve www.felsefearenasi.com.tr editörleri tarafından Türkçeye çevrilmiştir:
https://www.ttbook.org/interview/i-am-because-we-are-african-philosophy-ubuntu
Comments