8. Hilomorfizm
Aristoteles'in açıklayıcı yeterliliğe ilişkin dört nedensel açıklamasının merkezinde madde (hulê) ve form (eidos ya da morphê) kavramları yer alır. Bunlar birlikte Aristoteles'in en temel felsefi iddialarından biri olan Hilomorfizmi oluşturur:
Hilomorfizm =df sıradan nesneler madde ve formun bileşimleridir.
Bu tanımda 'sıradan nesnelere' yapılan atıf üzerinde düşünmeyi gerektirir, ancak ilk bakışta Aristoteles'in hilomorfizmi motive ederken kullandığı türden örneklere dayanır: heykeller ve evler, atlar ve insanlar. Genel olarak, eserlere ve tanıdık canlı varlıklara odaklanabiliriz. Hilomorfizm, bu tür hiçbir nesnenin metafiziksel olarak basit olmadığını, aksine biri biçimsel diğeri maddi olmak üzere iki farklı metafiziksel unsur içerdiğini savunur.
Aristoteles'in hilomorfizmi başlangıçta değişimle ilgili çeşitli belirsizlikleri ele almak için formüle edilmiştir. Aristoteles'in Fizik'te karşı karşıya kaldığı endoksalar arasında, Parmenides ve Zeno sayesinde değişim kavramının tutarlılığına yönelik bazı çarpıcı meydan okumalar vardır. Aristoteles'in bu tür meydan okumalar karşısındaki ilk dürtüsü, gördüğümüz gibi, görünüşleri (phainomena) korumak, değişimin nasıl mümkün olduğunu açıklamaktır. Aristoteles'in kendisine miras bırakılan zorluklara verdiği yanıtın anahtarı, tüm değişimlerin en az iki faktör içerdiği konusundaki ısrarıdır: devam eden bir şey ve kazanılan ya da kaybedilen bir şey. Dolayısıyla, Sokrates plaja gidip bronzlaşmış olarak döndüğünde, bir şey kaybolsa bile, yani solgunluğu ve başka bir şey kazansa bile, yani bronzluğu, bir şey var olmaya devam eder, yani Sokrates. Bu, nitelik kategorisinde bir değişikliktir, dolayısıyla yaygın olarak kullanılan 'niteliksel değişiklik' deyimi de buradan gelir. Eğer Sokrates kilo alırsa, o zaman yine bir şey kalır ve bir şey kazanılır, bu durumda bir miktar madde. Dolayısıyla bu durumda niteliksel değil niceliksel bir değişim söz konusudur.
Genel olarak, der Aristoteles, hangi kategoride bir değişim meydana gelirse gelsin, o kategoride bir şey kaybedilir ve bir şey kazanılır, hatta başka bir şey, bir töz, bu değişimin öznesi olarak varlığını sürdürürken bile. Elbette tözler, oluş ya da yok oluş durumlarında varlığa gelebilir ya da varlıktan çıkabilir; ve bunlar töz kategorisindeki değişimlerdir. Ancak bu kategorideki değişim durumlarında bile bir şeyin varlığını sürdürdüğü açıktır. Aristoteles'in lehine bir örnek vermek gerekirse, bir heykelin oluşması durumunda, bronz varlığını sürdürür, ancak yeni bir biçim, tesadüfi olmaktan ziyade tözsel bir biçim kazanır. İster tözsel ister arızi olsun, tüm durumlarda iki faktörlü analiz geçerlidir: bir şey aynı kalır ve bir şey kazanılır ya da kaybedilir.
Aristoteles'in Fizik i 7 ve 8'deki değişim tartışmalarını özetleyen ve meseleyi kendisinin yaptığından daha net bir şekilde ortaya koyan, madde ve form için şu basit argümana sahibiz: (1) değişimin olmasının zorunlu koşulu madde ve formun varlığıdır; (2) değişim vardır; dolayısıyla (3) madde ve form vardır. İkinci öncül bir olgudur; bu nedenle, eğer daha fazla açıklama yapılmaksızın kabul edilirse, yalnızca ilkinin gerekçelendirilmesi gerekir. İlk öncül, yoktan var etme olmadığına göre, her değişim örneğinde başka bir şey kazanılırken ya da kaybedilirken bir şeyin varlığını sürdürdüğü düşüncesiyle gerekçelendirilir. Tözsel oluş ya da yok oluşta tözsel bir form kazanılır ya da kaybedilir; salt tesadüfi değişimde ise kazanılan ya da kaybedilen formun kendisi tesadüfidir. Bu iki değişim şekli var olan değişim türlerini tüketeceğinden, her değişim örneğinde iki faktör mevcuttur. Bunlar madde ve formdur.
Bu nedenlerden ötürü, Aristoteles hylomorfizminin basit bir açıklayıcı sezgisel yöntemden çok daha fazlası olmasını amaçlar. Aksine, madde ve formun zihinden bağımsız dünya özellikleri olduğunu ve bu nedenle işleyişinin tam bir açıklamasının yapılması gerektiğini savunur.
Not: Stanford Felsefe Ansiklopedisi'nde yayınlanan bu makale, https://plato.stanford.edu/ adlı siteden alınmış ve Felsefe Arenası editörleri tarafından Türkçeye çevrilmiştir. Orijinal metine ulaşmak için:
https://plato.stanford.edu/entries/aristotle/
Comments